Antalya, Alanya ve Mersin koşullarında 1969–1983 yılları
arasında yapılan denemede, Fuerte, Hass, Bacon ve Zutano
çeşitlerinin bölgeye adapte olabildikleri sonucu elde
edilmiştir. Bu türlerin yetiştiriciliğinde, Türkiye'nin
Akdeniz sahil kuşağındaki bazı alanların oldukça
uygun olduğu belirtilmiştir.
Avokado yetiştiriciliği için Türkiye'nin Akdeniz sahil
kuşağındaki bazı alanların oldukça uygun olduğu
belirtilmiş ve ürünün üretimi hızla yayılmaya
başlanmıştır. Türkiye'deki avokado üretiminin yaklaşık %
60-65'i Antalya'da, % 30-35'i Mersin'de ve % 2-
5'i diğer illerde (Muğla ve Hatay) üretilmektedir.
Antalya'daki toplam üretimin yaklaşık % 60'ı Alanya ve
Gazipaşa ilçelerinde yapılmaktadır. Avokado meyvesi, yağ
içeriği, kg başına kalori ve protein bakımından bir çok
meyve türüne göre üstünlük gösterir. Yapısında
% 1-2 protein, % 10-17 yağ, % 1.5-2.0 toplam şeker ve %
80 su bulunur. Yağ oranı yüksek olmasına rağmen daha çok
doymamış tekli oleik yağ asitleri içerdiği için hazmı
kolay ve kandaki kolesterol seviyesini düşürücü bir
etkiye sahiptir. Ayrıca içeriğinde 11 değişik vitamin ve
14 değişik mineral madde (demir, kalsiyum, magnezyum,
fosfor, potasyum, çinko gibi) bulunmaktadır. Doğal
olarak yetiştiği yerlerde yerli halkın önemli bir besin
kaynağını oluşturmakta ve "fakirin tereyağı" olarak
isimlendirilmektedir.
Morfolojik Özellikleri :
Avokado genellikle yayvan, bazen
dikine gelişen her dem yeşil 6-20 metre yükseklikte bir
ağaçtır. Gevrek yapıda olup şiddetli rüzgârlara karşı
hassastır. Çarpık dallanan bir gövde yapısı vardır. Ağaç
gövdesinde; kaba ve uzunlamasına yarıkların bulunduğu,
etli bir kabukla örtülü olup, bol yapraklı bir taca
sahiptir. Yapraklar koyu yeşil renkte olup, oval,
eliptik, ve mızrağımsı Ģekillerdedir. Genç sürgünler
bakırımsı kırmızı renktedir. Yaprak uzunlukları 7,5-37,5
cm arasında değişmektedir. Olgunlaşmamış yaprakların
rengi açık yeşildir. Meksika soyunun yaprakları anason
kokuludur. Çiçekler küçük, yeşil ve sarımtıraktır.
Çiçekler salkım uçlarında bulunur. Taç ve çanak
yapraklar arasında genellikle farklılık yoktur.
Çanak yaprağa benzer yapılar, gerçek çiçek örtüsüdür. 12
adet erkek organ 2 halkada sıralanmıştır. İç
halkadakilerden 3'ü kısır olup staminod adını alırlar.
Başçıklar 4 bölmelidir. Soğan şeklinde bir yumurtalık,
silindirik ve kıllı dişicik borusu ve basit dişicik
tepesi dişi organın kısımlarıdır. İç halkadaki erkek
organların iplikçiklerinin dip kısmında ve her iki
yanında birer tane balözü kesesi bulunur. Çiçeklenme
çeşitlere göre sonbahardan yaz başlangıcına kadar
sürmektedir. Tam açılmış bir avokado çiçeği 1cm
genişliğinde 6 -7 mm uzunluğundadır. Meyveler
çiçeklenmeden 10-18 ay sonra olgunlaşmaktadır.
Avokado meyveleri değişik Şekil, renk
ve büyüklüktedir. Meyve iriliği 200-600 g arasında
değişir. Meyveler yuvarlak, oval veya armut şeklinde
olabilir. Kabuk rengi hafif sarımtırak yeşilden koyu
yeşile, kahverengi kestane renginden, erguvani siyaha
kadar değişir. Kabuk yüzeyi düz veya pürüzlü olabilir.
Meyve eti açık sarı-krem renginde olup kabuğa doğru
yeşilimsidir. Kabuk kalınlığı 0,8-6 mm"dir. Çekirdekle
kabuk arasındaki etin açık sarı rengi, kabuk
yakınlarında yeşilimsi olur. Meyve eti yüksek yağ içerir
(% 7-25). Her meyvede tek bir çekirdek bulunur. Çekirdek
büyüklüğü çeşitlere göre değişkenlik gösterir.
şekilleri; yuvarlak, yumurtamsı, konik veya
silindiriktir. İki kotiledonludur. Çekirdek kabuğunun
rengi, açık kahverenginin tonlarıdır. Çekirdek eti;
beyaz, sarımsı veya yeşilimsi beyaz renktedir. Çekirdek
yüzeyi düz veya pürüzlüdür.
Döllenme biyolojisi;
Avokado meyvesinin oluşması için, çiçeğin açılma
döneminde dişicik tepesine başka bir çiçekten çiçek
tozunun taşınması gerekmektedir. Dolayısıyla avokadoda
çiçek tozu taşınması ve tozlanması böceklerle (arı veya
uçan diğer böcekler) olmaktadır. Avokado bahçesi tesis
edilirken dikkat edilecek en önemli unsurlardan biri
çeşittir. Çeşit seçimi meyve tutumu için çok önemlidir.
Çünkü avokado bahçesinden en yüksek verimi almak için
çiçekleri karşılıklı olarak birbirini tozlayacak
çeşitlerin
birlikte bulunması gereklidir. Avokadonun çiçek yapısı
diğer meyve türlerinden farklılıklar göstermektedir.
Avokadonun çiçeği hem dişi, hem de erkek organlara
sahiptir (hermafrodit). Fakat bu organlar aynı anda
aktif durumda değildir (dikogami). Her çiçek ilk
açıldığında sadece dişi organları aktif olup erkek
organlar aktif değildir ve çiçek tozu yaymazlar. Bu
nedenle bir çiçeğin dişiçik tepesi başka avokado
çiçeklerinden gelen çiçek tozlarını kabul ederler ve bu
döneme çiçeğin dişi safhası denmektedir. Çiçek bu dişi
dönemde sadece 1-2 saat açık kalmakta ve bu süre içinde
çiçek tozlarını kabul etmektedir. Daha sonra kapanmakta
ve günün geri kalan kısmında kapalı olarak kalmaktadır.
Ertesi gün aynı çiçek tekrar açılmakta ve çiçeğin
dişiçik tepesi artık çiçek tozu kabul etmemektedir.
Erkek organlar aktif ve çiçek tozu yaymaktadırlar. Bu
döneme çiçeğin erkek safhası denmekte ve çiçek tozları
ağaçta bulunan ve dişi dönemde olan diğer çiçeklerin
dişi organını tozlamaktadır.
Özetle her çiçek ilk açıldığında dişi
dönemdedir ve bir gün sonra da erkek dönemdedir.
Avokadolarda çeşitlere göre değişen iki tip çiçek
vardır. Bunlara A tipi ve B tipi çiçek denmektedir. A
tipi çiçekler, ilk günün sabahı dişi ve ikinci gün
öğleden sonra erkek dönemdedir. B tipi çiçekler ise
öğleden sonra dişi ve ertesi sabah erkek dönemdedir.
Böylece bu iki çiçek tipi tozlanma bakımından birbirini
tamamlamaktadır. Avokadonun A tipi ve B tipi çiçeğe
sahip olması yabancı tozlanma imkânı sağlamıştır. Ancak
gün boyunca her iki dönemde olan (A ve B) yüzlerce çiçek
açılmasıyla aşağıdaki gibi tozlanma ve döllenme
olmaktadır.
|
Çiçek
Tipi |
1.Gün |
2.Gün |
|
Sabah |
Öğldn
Sonra |
Sabah |
Öğldn
Sonra |
|
A |
Dişi |
|
|
Erkek |
|
B |
|
Dişi |
Erkek |
|
A
ve B tipi çeşitlerin çiçek açmaları;
|
Çiçek
Tipi |
Sabah |
Öğleden
Sonra |
|
A Gurubu |
Dişi
Çiçek |
Erkek
Çiçek |
|
B Gurubu |
Erkek
Çiçek |
Dişi
Çiçek |
Ortalama hava sıcaklığı, 21 0C"nin üstünde olduğu sürece
iki çiçeklenme tipi saat olarak beklenen zamanda ortaya
çıkmaktadır. Hava sıcaklığı düşükse günlük açılmalar
gecikir ve düzensiz olur. Bu nedenle, tek ağaç aynı anda
hem dişi, hem de erkek dönemlerdeki çiçeklere sahip
olabilmektedir. Bu durum, tek çeşidin nasıl meyve
tuttuğunu açıklamakta olup avokado yetiştiriciliği
yönünden uygun değildir. Ortalama sıcaklık 21 0C"nin
altına düştüğünde, çiçeğin organları pek iyi
çalışmamakta ve 15,5 0C"nin altına düştüğünde ise meyve
tutumu olmamaktadır. Avokadonun döllenme biyolojisine
ilişkin önemli noktalar şöyle özetlenebilir:
» Avokado çiçekleri iki
dönemli (erkek ve dişi) eşeysel açılma gösterirler. Gün
içinde açılma dönemleri birbirine zıt olanlar, A ve B
tipi olarak sınıflandırılırlar.
» Sıcaklık, yağmur,
nemlilik, bulutluluk, rüzgâr gibi iklim koşulları
çiçeklenmeyi ve arı faaliyetini etkiler.
» Çiçeklenme döneminde
çiçek tozu, dişicik tepesine uygun zamanda ulaşmalıdır.
» Bazı çeşitlerde; çiçek
tozunun yayılması ve dişi organın kabul edici dönemleri
birbiriyle örtüştüğünde, yabancı tozlanma olmaksızın
meyve tutmaktadır.
» Avokadonun tozlanması
için mutlaka böcek (arı) faaliyeti gerekmektedir.
» Bazı çeşitlerde (fuerte),
yabancı tozlanmayla birlikte kapalı tozlanmaya göre daha
fazla meyve alınmaktadır.
» Bahçe içerisinde karışık
halde bulunan A ve B tipi çeşitler, üretimin artmasına
yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte; aynı çiçek tipine
sahip olan çeşitlerin açılma dönemlerindeki
farklılığından dolayı birbirini tozlayabildikleri
saptanmıştır. Örneğin; zutano çeşidi, fuerte çeşidiyle
aynı B tipine dahil olmakla beraber fuerte için
tozlayıcı olarak kullanılabilmektedir.
Çeşitleri
Ülkemizde avokado yetiştiriciliği
konusunda yapılan adaptasyon çalışmalarına 1970"li
yıllarda FAO aracılığıyla Bacon, Fuerte, Hass ve Zutano
çeşitlerinin getirtilmesiyle başlanmıştır. Avokado
çeşitlerinin ülkemiz ekolojik koşullarına adaptasyonu
konusunda en kapsamlı çalışma, Antalya Batı Akdeniz
Tarımsal
Araştırma Enstitüsü"nde (BATEM) 1989– 2004 yılları
arasında yapılmıştır. Bu çalışmada; toplam 42 çeşidin
meyve özellikleri, iklimden etkilenme durumları,
çiçeklenme ve verim durumları ortaya konulmaya
çalışılmıştır.
Kaynak; Milli Eğitim Bakanlığı Yayınlerı.. Ankara-2013 |
